Thỉnh thoảng bạn xem Tivi và nghe tin cái ngân hàng tài trợ cho đội bóng bạn yêu thích bị phạt cả trăm triệu USD vì thao túng lãi suất LIBOR. Nghe hoài, nhưng chả hiểu?
LIBOR là gì? Thao túng LIBOR là làm gì? Tại sao thao túng LIBOR chi để bị phạt? Ủa mà tại sao phạt nặng thế, sao không để cho họ thao túng, kệ họ?
Mình sẽ giải thích chi tiết.
1. LIBOR là gì?
Ngân hàng thương mại làm nhiệm vụ chính là nhận tiền gửi (deposit) và cho debtor vay. Có những lúc, nhiều người đồng loạt rút tiền, mà ngân hàng không còn nhiều dự trữ. Lúc này có 2 nguồn mà commercial bank sẽ huy động: 1. Từ ngân hàng trung tâm (Central Bank); 2. Từ ngân hàng thương mại khác.
LIBOR chính là lãi suất liên ngân hàng mà các ngân hàng thương mại lớn ở London cho vay lẫn nhau. LIBOR: London Inter Bank Offered Rate.
2. Tầm quan trọng của LIBOR
Tại Bắc Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản, đây là nơi thị trường tài chính rất đã phát triển. Các khoản vay từ vay mua nhà, vay học đại học, vay mua ô tô, thị trường money market, thị trường vốn đều tính lãi suất thả nổi dựa trên LIBOR. Interest Rate = LIBOR + Credit spread.
LIBOR biến động theo ngày phụ thuộc thị trường, khoảng chênh lệch Credit spread được xác định lúc bạn vay và được fixed trong thời gian bạn vay. Credit spread depends on how creditworthy you are.
Ví dụ, bạn vay tiền đóng học phí HBS là 1 tỷ VND từ HSBC tại Mỹ cho năm đầu tiên, số tiền lãi ngân hàng hàng tháng là: I = LIBOR + 3%. Nếu LIBOR thay đổi thì số tiền lãi bạn phải trả sẽ biến động theo. Tuy nhiên, bạn muốn giảm rủi ro của lãi suất biến động, bạn tham gia mua công cụ phái sinh Derivatives với MECE DERIVATIVE (tôi) là SWAP. Hợp đồng SWAP này giúp bạn nhận LIBOR + 3% và trả lại lãi suất cố định 10% với notional principal là 1 tỷ VND. Bạn sau đó
Giả sử, LIBOR = 8%. Tôi trả bạn số tiền là [(8% + 3%) – 10%]x 1 tỷ = 10 triệu VND. Nếu LIBOR thấp xuống còn LIBOR = 6%, bạn trả tôi số tiền 10 triệu.
=> Cả 2 tình huống, bạn chỉ việc trả lãi suất cố định 10% cho HSBC, LIBOR tăng thì MECE DERIVATIVE bù cho bạn, LIBOR thấp thì tôi hưởng.
Cơ chế tính lãi suất dựa trên LIBOR giúp ngân hàng thương mại giảm thiểu rủi ro bằng cách tách bạch rủi ro money market và rủi ro của cá nhân vay tiền, và tranfer money market risk to debtors.
3. Cơ chế tính toán LIBOR?
LIBOR được niêm yết với 5 loại tiền tệ: USD, GBP, EUR, JPY, CHF. Ứng với mỗi tiền tệ, có 7 kỳ hạn (over night, 1 week, 1 month, 2 months, 3 months, 6 months, 12 months). Kỳ hạn càng dài, rủi ro càng cao, lãi suất mostly là càng cao. => Mỗi ngày ICE Benchmark Administration (IBA) sẽ công bố 35 loại LIBOR này.
Hàng ngày, vào lúc 11 A.M giờ London, Thomson Router sẽ được các ngân hàng lớn (bank panels: tối thiểu 8 banks, tối đa 16 banks) thông báo lãi suất dự kiến mà họ có thể vay thêm được từ các ngân hàng khác ở thời điểm hiện tại. Nghe đến đây là thấy có kẽ hở kiếm chát rồi. OK!.
Sau khi thu thập đầy đủ, với mỗi loại LIBOR, Thomson Routers xếp LIBOR từ thấp đến cao. Bỏ 25% LIBOR thấp nhất, bỏ 25% cao nhất. Còn lại 50% ở giữa => Lấy trung bình cộng 50% này => Tính ra từng LIBOR.
4. Vì sao Barcley thao túng LIBOR?
Có nhiều ngân hàng, với nhiều động cơ khác nhau. Mình sẽ tập trung vào case khủng nhất là ngân hàng Barclays.
Cái này cũng bắt nguồn từ khủng hoảng tài chính 2008-2009, đạo luật Glass Steagall Act of 1933 được phá bỏ. Đạo luật này hạn chế việc ngân hàng thương mại dùng deposit của khách hàng đầu tư vào các hạng mục rủi ro, trong đó có mục cấm tham gia mảng investment bank. Việc phá bỏ đạo luật này cho phép sáp nhập ngân hàng thương mại và Investment Banking (mình không dịch từ này được). Barclays đã thâu tóm và sáp nhập một số công ty mảng investment bank, asset management, trading derivatives,…
Barclays đã thừa nhận 2 việc liên quan manipulate LIBOR:
1. Rate manipulate: Nhằm kiếm lời và giảm lỗ từ bộ phận trading derivatives. Ví dụ hoạt động SWAP Interest Rate mình ví dụ ở trên.
2. Low balling LIBOR: Nhằm che giấu việc yếu kém về tài chính so với các ngân hàng thương mại đối thủ. Khi họ cố ý submit lãi suất thấp hơn thực tế giao dịch.
Khi bạn huy động tiền, bạn sẽ huy động những nguồn có lãi suất từ thấp nhất, đến cao nhất. Khi bạn sẵng sàng trả mức lãi suất cao, nghĩa là bạn không còn afford được nguồn vốn lãi suất thấp nửa và bạn cũng đang cần tiền tiếp.
LIBOR không thể dễ dàng bị manipulate bởi 1 ngân hàng, đó là sự cấu kết giữa một số ngân hàng trong Panel Banks submit lãi suất cho Thomson Routers.
Bài viết này, mình chỉ bàn về những khái niệm cơ bản, trên thực tế việc thao túng LIBOR và tính toán derivate để kiếm lời từ LIBOR phức tạp hơn nhiều. Các bạn derivative trader tham gia vào việc manipulate này toàn là dân Ivy League có backgound về math và engineering.
Các bạn có thể tham khảo case study của Harvard: Barclays and the LIBOR Scandal. Nên mua Case giá 8 USD trên trang của HBR. Bạn nào muốn xin case và giao lưu thì liên lạc qua email 2015phuong@gmail.com. Case là bản quyền của HBR nên mình không thể để tải public.